PRZEDSIĘBIORCY JAK KONSUMENCI – NOWE UPRAWNIENIA DLA INDYWIDUALNYCH PRZEDSIĘBIORCÓW

1 stycznia 2021r. indywidualni przedsiębiorcy uzyskali szereg uprawnień i przywilejów zarezerwowanych dotychczas jedynie dla konsumentów. Kim są indywidualni przedsiębiorcy? Jakie uzyskają przywileje? Czy są jakieś wyłączenia? O tym przeczytacie Państwo w poniższym wpisie.

 

Kim jest indywidualny przedsiębiorca?

Na wstępie zaznaczę, że pojęcie „indywidualny przedsiębiorca” nie jest pojęciem prawnym. To jedynie moje określenie na daną kategorię osób. Równie dobrze można o nich mówić „quasi-przedsiębiorcy”, „przedsiębiorcy-konsumenci”, czy też używać wielu, wielu innych określeń. Ja nazywam te osoby „indywidualnymi przedsiębiorcami” ponieważ uważam, że właśnie to określenie najlepiej oddaje pozycję prawną tych osób, jednocześnie dobrze brzmi i łatwo je zapamiętać.

Kim są więc indywidualni przedsiębiorcy? Są to osoby prowadzące jednoosobowe działalności gospodarcze, jeśli zawierane przez nich umowy w związku z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą nie mają dla nich zawodowego charakteru (nie dotyczą ich specjalności). Nie ma przy tym znaczenia jaki obrót osiągają, jak dużą mają firmę, czy zatrudniają pracowników. Decydującym czynnikiem pozwalającym przypisać danemu jednoosobowemu przedsiębiorcy status indywidualnego przedsiębiorcy jest wyłącznie to czy dana umowa ma dla niego zawodowy charakter. A skąd wiedzieć, czy dana umowa ma dla danego przedsiębiorcy zawodowy charakter? Można to ustalić na podstawie wszystkich okoliczności faktycznych danego stosunku prawnego, a w tym celu posiłkować się danymi dotyczącymi przedmiotu wykonywanej działalności gospodarczej zamieszczonymi w CEIDG.

Indywidualnym przedsiębiorcą będzie więc np. fryzjer czy mechanik samochodowy, jeśli kupuje on na potrzeby prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej np. drukarkę albo zawiera umowę np. o świadczenie usług telekomunikacyjnych. Ale jeśli wspominany fryzjer będzie kupował w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej np. maszynkę do strzyżenia albo farby do farbowania włosów, to – w odniesieniu do takich transakcji – już indywidualnym przedsiębiorcą nie będzie. Będzie wówczas traktowany jak normalny przedsiębiorca i nie będzie mu w stosunku tych umów przysługiwać rozszerzona ochrona. W związku ze świadczonym przez siebie usługami fryzjerskimi, fryzjer powinien wiedzieć na co szczególnie zwrócić uwagę przy ich zakupie, czym różnią się poszczególne modele, jaka jest ich przewidywana żywotność, itp. Podobnie mechanik samochodowy kupujący np. klucze nasadowe.

Dlaczego kluczowe znaczenie ma specjalizacja danego jednoosobowego przedsiębiorcy? Odpowiedź jest w zasadzie prosta. Wynika ona z założenia jakie towarzyszyło przez wiele lat ustawodawcy, zgodnie z którym wszystkie podmioty w obrocie gospodarczym były zaliczane do jednej z dwóch grup: 1. do przedsiębiorców i 2. do konsumentów. W założeniach te dwie grupy nie były sobie równe. W przeszłości przedsiębiorcy byli zawsze traktowani jako podmioty silniejsze, które posiadały specjalistyczną wiedzę w każdym zakresie. Nie miała znaczenia wielkość danego przedsiębiorcy, ich poziom złożoności organizacyjnej, czy też możliwości ekonomiczne. Konsumenci natomiast byli i są nadal traktowani dużo łagodniej i nie wymaga się od nich praktycznie żadnej wiedzy na temat rzeczy i usług, z których korzystają. Ustawodawca stosując takie założenie dążył do wyrównania ich szans w konfrontacji z przedsiębiorcami. Nie da się bowiem ukryć, że w wielu przypadkach i pod wieloma względami (np. finansowym, organizacyjnym, informacyjnym) duzi przedsiębiorcy faktycznie dysponują nad konsumentami zdecydowaną przewagą. Przykładowo firma telekomunikacyjna zatrudniająca kilka tysięcy pracowników, mająca wyspecjalizowane struktury organizacyjne rzeczywiści będzie miała na praktycznie wszystkich płaszczyznach przewagę nad konsumentem.

W praktyce, w takiej słabszej pozycji wobec dużych przedsiębiorców byli i są nadal indywidualni przedsiębiorcy. Dotychczas stosowane założenie i przyjmowanie, że każdy przedsiębiorca jest specjalistą we wszystkich dziedzinach nie było do końca słuszne. Nie można przecież wymagać od przywołanego już fryzjera czy mechanika samochodowego, że będzie posiadał specjalistyczną wiedzę w zakresie budowy i funkcjonowania drukarek albo sieci komórkowych. W starym porządku prawnym indywidualny przedsiębiorca był traktowany na równi z wielkim przedsiębiorcą np. telekomunikacyjnym, który zatrudniał tysiące osób i oczekiwano od niego, że ma taki sam poziom wiedzy jak te tysiące osób u przedsiębiorcy telekomunikacyjnego. W praktyce często jedyną różnicą jaka istniała pomiędzy indywidualnymi przedsiębiorcami a konsumentami było to, że indywidualni przedsiębiorcy kupowali dane rzeczy albo korzystali z pewnych usług na potrzeby swojej działalności, a nie wyłącznie do użytku prywatnego. Poziom wiedzy na temat kupowanych rzeczy lub usług był natomiast na takim samym poziomie jak w przypadku konsumentów.

Ustawodawca postanowił więc przyznać indywidualnym przedsiębiorcom szereg uprawnień, z których już od wielu lat korzystają konsumenci. Jakie to uprawnienia?

 

Odstąpienie bez podawania przyczyny od umowy zawartej na odległość albo poza lokalem przedsiębiorstwa

Możliwość odstąpienia bez podawania przyczyny od umowy zawartej na odległość albo poza lokalem przedsiębiorstwa jest zapewne najczęściej wykorzystywanym czysto-konsumenckim uprawnieniem przez konsumentów. Jest uprawnieniem, z którego istnienia najwięcej osób zdaje sobie sprawę.

Jak wiadomo, w przypadku zakupu rzeczy albo zawarcia umowy na świadczenie usług na odległość np. przez Internet, kupujący-konsument ma prawo odstąpić od takiej umowy w ciągu 14 dni (lub w ciągu roku, jeśli przedsiębiorca nie poinformuje go o prawie do odstąpienia od umowy). Od 1 stycznia 2021 r. takie prawo, choć z pewnymi ograniczeniami, przysługuje także indywidualnym przedsiębiorcom. Jako przykład takich ograniczeń należy wskazać np. umowy o świadczenie usług finansowych. Indywidualny przedsiębiorca nie będzie mógł wobec tego odstąpić np. od umowy na prowadzenie rachunku bankowego zawartego przez Internet albo od umowy leasingu. Będzie mógł natomiast odesłać np. kupiony przez Internet monitor albo drukarkę.

 

Rękojmia

Wraz z wprowadzeniem opisywanej nowelizacji przepisów rozszerzono też uprawnienia indywidualnych przedsiębiorców w zakresie rękojmi.

Przede wszystkim w stosunku do indywidualnych przedsiębiorców stosuje się teraz domniemanie istnienia wady w chwili wydania rzeczy, jeśli wada zostanie stwierdzona przed upływem roku od dnia wydania rzeczy. Ma to o tyle istotne znaczenie, że teraz indywidualny przedsiębiorca w celu dochodzenia swoich roszczeń będzie zobowiązany jedynie stwierdzić istnienie wady (fizycznej). Nie będzie musiał natomiast jak dotychczas udowadniać, że wada tkwiła w rzeczy od samego początku. To sprzedawca (przedsiębiorca), aby uwolnić się od odpowiedzialności, będzie musiał udowodnić, że wada fizyczna rzeczy została spowodowana przez indywidualnego przedsiębiorcę w następstwie jego działań, np. użytkowania rzeczy w sposób niezgodny z jej przeznaczeniem. Jest to istotne ułatwienie dla indywidualnych przedsiębiorców.

Indywidualny przedsiębiorca będzie mógł też swobodnie wybierać pomiędzy proponowanymi sposobami usunięcia wady przez sprzedawców-przedsiębiorców. Będzie mógł nie zgodzić się na naprawę rzeczy tylko zażądać jej wymiany na nową albo na odwrót – żądać naprawy, a nie godzić się na wymianę rzeczy. Ograniczeniem tego uprawnienia może być jedynie sytuacja, w której spełnienie żądania indywidualnego przedsiębiorcy wiązałoby się dla sprzedawcy z nadmiernymi kosztami albo było niemożliwe do zrealizowania.

Indywidualny przedsiębiorca może również żądać od sprzedającego demontażu i ponownego montażu wadliwej rzeczy w przypadku zgłoszenia wady i to nawet w sytuacji, gdy indywidualny przedsiębiorca we własnym zakresie dokonał lub zlecił osobie trzeciej montaż danej rzeczy (np. klimatyzacji lub rzutnika w biurze). Ograniczeniem wysokości żądania w tym zakresie jest wartość reklamowanej rzeczy.

Wobec indywidualnego przedsiębiorcy stosuje się od teraz również zasadę, że jeśli sprzedający nie ustosunkuje się do żądań indywidualnego przedsiębiorcy dotyczących sposobu usunięcia wady w ciągu 14 dni od dnia otrzymania reklamacji, to przyjmuje się, że sprzedający uznał formułowane żądania.

Tak jak napisałem na początku tego akapitu, uprawnienia indywidualnych przedsiębiorców zostały rozszerzone, ale nie zrównane z uprawnieniami konsumentów. Czym się wobec tego nadal różnią? Otóż jedną, ale bardzo istotną kwestią. Mianowicie wobec indywidualnych przedsiębiorców nadal możliwe jest wyłączenie uprawnień z rękojmi za wszystkie wady rzeczy, za wyjątkiem wad podstępnie zatajonych przed kupującym przez sprzedającego. W praktyce więc może się okazać, że w odniesieniu do indywidualnych przedsiębiorców w zakresie rękojmi niewiele się zmieni. Zależy to jednak w głównej mierze od zachowania sprzedawców-przedsiębiorców.

 

Klauzule abuzywne

Ostatnią, ale nie najmniej ważną zmianą dla indywidualnych przedsiębiorców jest objęcie ich ochroną przed klauzulami abuzywnymi.

Co to są klauzule abuzywne? Najprościej mówiąc są to takie zapisy umowne, które nie zostały uzgodnione indywidualnie z konsumentem, a które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy. Katalog klauzul niedozwolonych zawiera art. 385² k.c. Przykładowo dotyczą one: wyłączenia lub ograniczenia odpowiedzialności względem konsumenta (indywidualnego przedsiębiorcy) za szkody na osobie, uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli przedsiębiorcy z pominięciem konsumenta (indywidualnego przedsiębiorcy), czy też przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia.  Co istotne, za klauzule abuzywne nie mogą zostać uznane postanowienia określając główne świadczenia stron, jeśli zostały one jednoznacznie sformułowane. Czyli o klauzuli abuzywnej nie będziemy mogli mówić np. w odniesieniu do ceny sprzedaży rzeczy, jeśli będzie ona precyzyjnie określona, nawet jeśliby była rażąco zawyżona względem przeciętnych cen za tego typu rzeczy.

Z klauzulami abuzywnymi mamy najczęściej do czynienia w przypadku umów dotyczących usług ubezpieczeniowych, kredytowych, handlu elektronicznego czy też handlu konsumenckiego.

Jeśli dana klauzula umowna spełnia warunki uznania jej za klauzulę abuzywną taki zapis umowny jest traktowany jako bezskuteczny względem indywidualnego przedsiębiorcy. Inaczej mówiąc nie wiąże go. Jeśli jednak przedsiębiorca odmawia uznania danego zapisu jako klauzuli abuzywnej wówczas indywidualny przedsiębiorca może dochodzić swoich praw na drodze sądowej w ramach kontroli indywidualnej dotyczącej konkretnej umowy. Rejestr wszystkich zapisów umownych uznanych dotychczas za abuzywne znajduje się pod adresem https://www.rejestr.uokik.gov.pl/.

 

Indywidualny przedsiębiorca vs indywidualny przedsiębiorca

Czy w sytuacji, gdy indywidualny przedsiębiorca kupuje nowe rzeczy albo korzysta z usług przedsiębiorcy prowadzącego indywidualną działalność gospodarczą stosuje się nowe przepisy, a jeśli tak to w jakim zakresie? Czy obydwoje przedsiębiorcy są traktowani jako indywidualni przedsiębiorcy?

Jeśli uważnie czytali Państwo poniższy wpis (na co gorąco liczę) zapewne znacie już odpowiedź na te pytania.

Jeśli chodzi o odpowiedź na pierwsze pytanie, to brzmi ona „Tak”. W takim przypadku stosuje się znowelizowane przepisy dotyczące rozszerzonej ochrony indywidualnych przedsiębiorców o ile tylko przedsiębiorcy kupującemu albo korzystającemu z usług przysługuje w danej sytuacji status indywidualnego przedsiębiorcy, tj. kiedy zakup lub usługa nie mają dla nich zawodowego charakteru. Np. fryzjer kupujący sprzęt komputerowy do obsługi swojej działalności. Zakres rozszerzonej ochrony jest taki jak opisany w niniejszym wpisie, tzn. nie stosuje się go np. do umów dotyczących usług finansowych zawieranych na odległość.

Natomiast jeśli chodzi o odpowiedź na drugie pytanie, to odpowiedź brzmi „Nie”. Tylko jednemu podmiotowi w danej sytuacji może przysługiwać status indywidualnego przedsiębiorcy. Wynika to z prostej rzeczy. Mianowicie, nawet jeśli sprzedającym lub świadczącym usługi jest osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą, to ta sprzedaż albo świadczenie usług będzie miało dla niej zawsze zawodowy charakter. Jak przykład można wskazać księgowego świadczącego usługi księgowe dla innego przedsiębiorcy.

 

Od kiedy stosuje się nowe przepisy

Nowe przepisy stosuje się wyłącznie do umów, które zostały zawarte od 1 stycznia 2021 r. włącznie. Nie będą one miały zastosowania do umów, które zostały zawarte przed tą datą, choćby były wykonywane później.

Choć nowych przepisów nie stosuje się też umów ramowych zawartych przed 1 stycznia 2021 r., to do umów wykonawczych zawartych od dnia 1 stycznia 2021 r. już tak.

 

Jakie praktyczne znaczenie będzie miała nowelizacja przepisów

Trudno jest aktualnie odpowiedzieć jednoznacznie na powyższe pytanie. O ile w odniesieniu do prawa odstąpienia od umów zawartych na odległość i klauzul abuzywnych sprzedawcy i usługodawcy nie mogą praktycznie w żaden sposób ograniczyć nowoprzyznanych indywidualnym przedsiębiorcom praw, tak już w odniesieniu do rękojmi jak najbardziej. Dużo więc zależy od ich zachowania. Nie można również zapominać, że nowe przepisy nie mają zastosowania do wielu umów, np. leasingu. Choć niewątpliwie zmniejsza to atrakcyjność nowych przepisów dla indywidualnych przedsiębiorców, to osobiście uważam, że nowelizacja to krok w dobrym kierunku.

 

Radca prawny

Jędrzej Miklas